Badania profilaktyczne – jakie po 40 roku życia?

Badania po 40. roku życia to szansa na wczesne wykrycie stanów chorobowych

Przekroczenie 40. roku życia, to czas, w którym warto zaplanować badania profilaktyczne, których zadaniem jest wykrycie, nawet najdrobniejszych nieprawidłowości. Mogą one wskazywać na wczesny rozwój wielu chorób, które zwłaszcza w swoim początkowym stadium nie dają niepokojących objawów klinicznych. Dzięki szybkim i tanim badaniom profilaktycznym możliwe jest:

• zidentyfikowanie choroby i uniknięcie zbyt późnej diagnozy;
• zwiększenie szans na skuteczne leczenie i wyzdrowienie;
• uniknięcie długoletniego leczenia, które w późniejszych stadiach może być już nieskuteczne;
• zmniejszenie ryzyka rozwoju wielu chorób cywilizacyjnych;
• chronienie przed obniżaniem jakości życia;
• zmniejszenie kosztów (długotrwałe leczenie chorób zaawansowanych jest droższe niż badania profilaktycznego).

Z własnego doświadczenia wiem, że czasami lęk przed wykryciem choroby jest tak silny, że znacznie łatwiej jest go wypierać niż podejmować konkretne działania. Zawsze jednak trzeba mieć na uwadze, że życie ma się tylko jedno, a to co z nim zrobimy, w większości przypadków zależy od podjętych przez nas decyzji. Im szybciej stawimy czoło możliwym trudnościom, tym więcej na tym zyskamy (taktyka ich unikania prowadzi do niepotrzebnych, szkodliwych i kosztownych kumulacji).

Nie jest tajemnicą również to, że z wiekiem ryzyko występowania niektórych schorzeń rośnie, w związku z tym warto więcej czasu poświęcić badaniom profilaktycznym, zwłaszcza po 40. roku życia. Wykonane testy dają bowiem większe szanse i lepsze rokowania w leczeniu. Nie poprzestawajmy też wyłącznie na obowiązkowych badaniach z zakresu medycyny pracy, albowiem stanowią one jedynie bardzo okrojony wachlarz możliwości, jakie daje nam współczesna medycyna. Ważną informacją jest również to, że skierowanie od lekarza nie jest wymagane na:

• większość badań laboratoryjnych;
• część badań obrazowych.

Badania profilaktyczne po 40. roku życia

To, jakie badania profilaktyczne wykonać po 40-stce, w dużej mierze zależy od płci biologicznej. We wspólnych pakietach diagnostycznych znajdują się badania, które trzeba wykonywać w różnych odstępach czasowych.

Do badań profilaktycznych po 40-stce, które zaleca się wykonywać co roku, należą:

• morfologia krwi obwodowej, która jest najczęściej wykonywanym podstawowym badaniem krwi, umożliwiającym wczesne wykrywanie wielu chorób;
• badanie OB (odczyn Biernackiego). Określenie wartości tego wskaźnika pozwala stwierdzić, czy w organizmie toczy się stan zapalny lub istnieje proces nowotworowy;
• badania ogólnego moczu, którego wynik pozwala na ocenę zarówno funkcjonowania samego układu moczowego, jak i wielu innych narządów. Jest pomocne przy diagnozowaniu chociażby żółtaczki czy cukrzycy;
• obliczenie wskaźnika masy ciała (BMI), które wymaga uwzględnienia czterech następujących elementów: wagi, wzrostu, wieku i płci. Zarówno zbyt wysokie, jak i zbyt niskie BMI, stanowi zagrożenie dla naszego zdrowia i życia;
• pomiar ciśnienia tętniczego, pozwalający zdiagnozować nadciśnienie, które nieleczone prowadzi do licznych, postępujących zmian w układzie naczyniowym, nerkach, mózgu, sercu i narządzie wzroku;
• ocena miarowości rytmu serca, polegajaca na sprawdzeniu czy mięsień sercowy pracuje w prawidłowym rytmie;
• badanie kału na obecność krwi utajonej, umożliwiające wykrycie raka jelita grubego;
• regularne wizyty u dentysty – ponieważ nieleczony przewlekły stan zapalny tkanek otaczających i podtrzymujących zęby, prowadzi do powikłań ogólnoustrojowych (takich jak m.in. choroby sercowo-naczyniowe, miażdżyca, cukrzyca, przedwczesnych porodów);
• lipidogram, czyli badanie gospodarki tłuszczowej w organizmie (tj. badanie poziomu cholesterolu, trójglicerydów itp.), które jest w stanie wskazać zaburzenia metaboliczne (nieleczone prowadzą do rozwoju miażdżycy tętnic, zawału mięśnia sercowego i udaru mózgu);
• badanie okulistyczne, z biegiem czasu bowiem nasz wzrok ulega pogorszeniu, co jest naturalnym, fizjologicznym procesem związanym ze starzeniem się organizmu. Po 40. roku życia pojawić się może wada wzroku zwana presbiopią (nazywana starczowzrocznością) oraz choroby, takie jak jaskra czy zwyrodnienie plamki, prowadzące do ślepoty;
• badania fizykalnego (badania przedmiotowego), które wykonuje się w celu sprawdzenia ogólnego stanu zdrowia i może być podstawą do zlecenia dalszych badań diagnostycznych.

Wśród badań po 40. roku życia, które należy wykonywać co 2-3 lata znajdują się:

• badanie poziomu glukozy we krwi pozwalające zdiagnozować występowanie cukrzycy (osoby szczególnie narażone powinny wykonywać takie badanie co roku);
• USG jamy brzusznej, pozwalające ocenić stan narządów i wcześnie wychwycić ewentualne zmiany;
• próby wątrobowe – analiza bilirubiny oraz enzymów we krwi (ALT, AST, ALP i GGTP), które wykorzystywane są w diagnostyce schorzeń tego organu;
• EKG (Elektrokardiografia) serca, ten nieinwazyjny zabieg diagnostyczny umożliwia wykrycie ewentualnych zaburzeń pracy mięśnia sercowego;
• badanie poziomu hormonów tarczycy (TSH, FT3, FT4), które wykonuje się z próbki krwi, by wykluczyć choroby tarczycy (jej niedoczynność lub nadczynność).

Badania po 40. roku życia, zalecane raz na 5 lat:

• gastroskopia (w przypadku osób po 40. roku życia uzależnionych od papierosów należy wykonywać ją co roku). Badanie górnego odcinka przewodu pokarmowego pozwala zdiagnozować ewentualne nieprawidłowości. W trakcie badania możliwy jest nie tylko monitoring, ale i pobranie wycinka błony śluzowej do badania histopatologicznego, co stanowi cenny instrument w profilaktyce i diagnostyce zmian nowotworowych;
• kolonoskopia – to z kolei badanie endoskopowe dolnego odcinka przewodu pokarmowego, które służy do rozpoznawania chorób jelita grubego i końcowego odcinka jelita cienkiego (uznawane jest za jedno z najskuteczniejszych badań wykrywających wczesne stadia raka jelita grubego);
• RTG klatki piersiowej, to jedno z najważniejszych badań kontrolnych wykonywanych nie tylko w przypadku podejrzenia chorób płuc serca śródpiersia, ale też w celach profilaktycznych. Co ważne, palacze po 40. roku życia powinni wykonywać to badanie co roku!
• spirometria, która jest nieinwazyjnym badaniem, mierzącym objętość i pojemność płuc. Pozwala ono na postawienie szybkiej diagnozy w przypadku takich schorzeń, jak przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) i astma oskrzelowa, na które cierpią miliony Polaków.

Pozostałe badania profilaktyczne po 40-stce, które można wykonać w zależności od zaistniałych okoliczności i grupy ryzyka, to:

• badania w kierunku chorób przenoszonych drogą płciową;
• badanie w kierunku WZW typu C;
• badanie poziomu witaminy D3 odpowiadającej m.in. za prawidłowy przebieg procesów mineralizacji kości.

Badania podstawowe (w tym m.in. badania krwi, moczu, kału, obliczenia BMI, czy diagnostyka obrazowa – USG poszczególnych narządów ciała), często dostępne są w specjalnych pakietach kontrolnych badań profilaktycznych przeznaczonych dla mężczyzn i kobiet po 40-stce.

Badania profilaktyczne zalecane kobietom po 40. roku życia.

Badania profilaktyczne dla kobiet po 40-stce również można pogrupować w zależności od zalecanej częstotliwości ich wykonywania.

W przypadku kobiet po 40-stce, co roku zaleca się wykonanie następujących badań przesiewowych:

• cytologię, dzięki której można zdiagnozować stany patologiczne i zapobiec rakowi szyjki macicy (najlepiej raz do roku);
• USG piersi, które obok mammografii należy do najważniejszych badań zalecanych w profilaktyce raka piersi;
• USG dopochwowe, które pozwala wykryć zmiany w obrębie macicy i jajników (w tym mięśniaki, torbiele czy polipy).

Raz na 2-3 lata (lub zgodnie z zaleceniem lekarza), kobieta po 40.roku życia powinna wykonać następujące badania przesiewowe:

• mammografię, która jest łatwo dostępnym badaniem do wczesnego wykrywania raka piersi (częściej u kobiet obarczonych dużym ryzykiem genetycznym);
• badanie densytometryczne stanowiące podstawę diagnostyki osteoporozy. Należy pamiętać, że u co trzeciej kobiety obniżenie poziomu estrogenów, jako skutek menopauzy, niekorzystnie odbija się na gęstości kości (w Polsce na osteoporozę cierpi ponad 6 mln osób, a zdiagnozowaną ma tylko ponad 2 mln ludzi).

Badania po 40-stce, które kobieta powinna wykonywać raz na 5 lat:

• badanie w kierunku wirusa HPV, który często odgrywa kluczową rolę w powstawaniu raka szyjki macicy.

Badania dla mężczyzn po 40-stce

Przygotowałam też listę zalecanych badań dla mężczyzn po 40-stce.

Raz do roku należy wykonać następujące badania profilaktyczne dla mężczyzn po 40-stce:

• badanie PSA całkowity, czyli antygenu gruczołu krokowego (prostaty). Jest ono wykonywane na podstawie laboratoryjnej oceny próbki krwi, w celu wczesnego wykrycia raka prostaty, co zwiększa szanse na wyleczenie. Badanie PSA wykorzystywane jest nie tylko w diagnostyce, ale również w monitorowaniu stanu pacjenta z przerostem prostaty;
• badanie per rectum. Badanie proktologiczne, które polega na badaniu odbytu za pomocą palca, nie tylko należy do podstawowej profilaktyki raka jelita grubego, ale również w przypadku mężczyzn, pozwala na ocenę gruczołu krokowego (może wykryć nowotwór prostaty);
• badanie poziomu kwasu moczowego we krwi, którego nadmiar może wywołać schorzenie zwane dną moczanową (inaczej podagrą bądź artretyzmem). Ta forma zapalenia stawów zazwyczaj dotyczy mężczyzn powyżej 30. roku życia, u których dodatkowo współwystępuje otyłość oraz zespół metabolicznych.

Raz na 2- 3 lata należy wykonać:

• badanie jąder przez lekarza urologa (należy też pamiętać o samobadaniu raz w miesiącu).

Dodatkowo, minimum raz w miesiącu należy wykonywać samobadanie jąder. Jest ono wstępnym badaniem, które pozwala wykryć raka prostaty. Jądra powinny być twarde i gładkie w dotyku. czy nie wyczuwamy na jądrach grudek i innych zmian. W przypadku jakichkolwiek niepokojących zmian (takich jak np. zmiana ich kształtu, czy wyczuwanie grudek) czas na wizytę u lekarza!

Profilaktyka 40 PLUS – program bezpłatnych badań

Jeśli masz 40 lat lub więcej, możesz również skorzystać z Programu “Profilaktyka 40 PLUS”, który ma na celu wczesną diagnozę chorób onkologicznych, układu krążenia oraz cukrzycy. Realizowany jest w Polsce od 1 stycznia 2021 roku, a grupą docelową są wszyscy Polacy powyżej 40. roku życia, którzy chcieliby skorzystać z programu bezpłatnych badań profilaktycznych. Można je wykonać w ramach:

• medycyny pracy (gdy beneficjent jest zatrudniony);
• podstawowej opieki zdrowotnej (gdy beneficjent nie podlega badaniom pracowniczym).

Profilaktyka 40 PLUS – jakie badania?

Podstawowy pakiet badań w ramach Profilaktyki 40 PLUS, wspólny dla kobiet i mężczyzn zawiera:

• obliczenie wskaźnika masy ciała (BMI);
• pomiar masy ciała, wzrostu, obwodu w pasie;
• pomiar ciśnienia tętniczego.

Pakiet 40 PLUS dla kobiet zawiera następujące badania diagnostyczne:

• stężenie glukozy we krwi;
• próby wątrobowe: AlAT, AspAT, GGTP;
• badanie ogólne moczu;
• poziom kwasu moczowego we krwi;
• krew utajona w kale – metodą immunochemiczną (iFOBT);
• morfologia krwi obwodowej z wzorem odsetkowym i płytkami krwi;
• stężenie cholesterolu całkowitego albo kontrolny profil lipidowy;
• poziom kreatyniny we krwi.

40 PLUS – lista badań skierowanych do mężczyzn:

• poziom kreatyniny we krwi;
• stężenie glukozy we krwi;
• morfologia krwi obwodowej ze wzorem odsetkowym i płytkami krwi;
• poziom kwasu moczowego we krwi;
• stężenie cholesterolu całkowitego albo kontrolny profil lipidowy;
• próby wątrobowe: AlAT, AspAT, GGTP;
• badanie ogólne moczu;
• PSA – antygen swoisty dla stercza całkowity;
• krew utajona w kale – metodą immunochemiczną (iFOBT).

Profilaktyka PLUS do kiedy?

Z programu Profilaktyka PLUS skorzystać można do końca czerwca 2024 roku. Wystarczy tylko uzupełnić ankietę:

• na Internetowym Koncie Pacjenta (IKP);
• przez infolinię 989;
• w przychodni POZ uczestniczącej w programie;
• lub w aplikacji moje IKP.

Badania profilaktyczne na raka

Zarówno mężczyźni, jak i kobiety po 40-stce, mogą też skorzystać z badań realizowanych w ramach Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych (NPZChN), który finansowany jest przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Badania profilaktyczne na NFZ obejmują:

• kolonoskopię (diagnostyka raka jelita grubego);
• diagnostykę raka płuca za pomocą tomografii komputerowej;
• badanie dermoskopowe i wideoskopowe w celu diagnostyki raka skóry;
• badania genetyczne u rodzin z wysokim obciążeniem genetycznym występowania nowotworu złośliwego.

Jakie szczepienia po 40. roku życia?

W przypadku obu płci, warto również pamiętać o uzupełnienie szczepień ochronnych. Jakich? Wśród zalecanych szczepień dla dorosłych znajdują się:

• szczepienia na grypę, które należy powtarzać co roku, przed sezonem zachorowań;
• szczepienia na błonicę i tężec (co 10 lat);
• szczepienia na ospę wietrzną, zalecane osobom, które w przeszłości na nią nie chorowały i nie były zaszczepione (zakażenie wirusem nieuodpornionej osoby dorosłej może być bardziej niebezpieczne);
• szczepienia na odrę, świnkę i różyczkę, w przypadku gdy nie były one wykonane w ramach programu szczepień obowiązkowych czy zalecanych.

Gotowy jest już kalendarz szczepień dla dorosłych, z którym warto się zapoznać 🙂

Źródła:

• https://www.gov.pl/web/zdrowie/wprowadzamy-program-profilaktyka-40-plus
• https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/jakie-badania-w-programie-profilaktyka-40-plus
• https://gemini.pl/poradnik/zdrowie/badania-profilaktyczne-dla-kobiet-po-40-roku-zycia-ktore-wykonac/
• https://gemini.pl/poradnik/zdrowie/badania-profilaktyczne-dla-mezczyzn-po-40-roku-zycia-ktore-wykonac/
• https://synergiczni.pl/zdrowie/badania-profilaktyczne-dlaczego-warto-je-wykonywac
• https://www.doz.pl/czytelnia/a17067-Jakie_badania_powinna_wykonac_kobieta_po_czterdziestce