Poligenowa ocena ryzyka (PRS)
Poligenowa ocena ryzyka (PRS) pozwala ocenić wpływ wielu genów jednocześnie na ryzyko wystąpienia choroby czy zgonu, jak również określić ogólną predyspozycję genetyczną badanej osoby do dłuższego lub krótszego życia. W kontekście zdrowia publicznego, PRS może pomóc identyfikować osoby o wyższym ryzyku określonych stanów zdrowotnych, co z kolei umożliwia wcześniejsze i bardziej ukierunkowane interwencje medyczne oraz zmiany stylu życia.
W analizie danych z brytyjskiego Biobanku, PRS posłużył do klasyfikacji uczestników badania na tych z prawdopodobnie długim, średnim oraz krótkim przewidywanym czasem życia. Wyniki PRS zostały następnie skorelowane ze zgromadzonymi danymi dotyczącymi stylu życia, co umożliwiło ocenę, w jakim stopniu modyfikacje zachowań mogą wpłynąć na zmniejszenie genetycznego ryzyka przedwczesnej śmierci.
Metodologia badania
Szczegółowe analizy wyników kilku dużych, długoterminowych badań opublikowane zostały online w czasopiśmie BMJ Evidence Based Medicine. Przeprowadzone zostały one na szerokiej grupie 353 742 dorosłych zarejestrowanych w brytyjskim Biobanku w latach 2006-2010, których stan zdrowia był monitorowany aż do 2021 roku. Uczestnicy ci zostali wybrani losowo, ale jednocześnie reprezentatywnie z ogólnej populacji, co zapewniało szerokie spektrum genetycznych predyspozycji oraz różnorodność w zakresie prowadzonych stylów życia (w czasie obserwacji zmarło 24 239 spośród uczestników badania).
Uczestnicy byli obserwowani przez niemal 15 lat, co zapewniło niezwykle wartościowe i długoterminowe dane dotyczące wpływu stylu życia na długość życia w kontekście genetycznych predyspozycji. Na podstawie danych z badania kohortowego LifeGen uzyskana została ocena ryzyka wielogenowego, dla życia:
- prawdopodobnie długiego (20 proc. uczestników);
- średnio długiego (60 proc.);
- krótkiego (20 proc.).
Długi okres monitorowania pozwolił na dokładniejszą analizę przyczynowo-skutkowych związków pomiędzy zachowaniami zdrowotnymi, a długością życia. W badaniu tym uczestnicy zostali podzieleni na trzy główne grupy na podstawie ich stylu życia:
- korzystny (23 proc. użytkowników);
- średnio korzystny (56 proc.);
- niezdrowy (22 proc.).
Kategorie oceny stylu życia i ich korelacja z długością życia
Kategorie te obejmowały takie czynniki jak: palenie tytoniu, konsumpcja alkoholu, poziom aktywności fizycznej, masa ciała, jakość snu i dieta. Analiza wykazała, że osoby z korzystnym stylem życia, niezależnie od swoich genetycznych predyspozycji, miały znacząco niższe ryzyko przedwczesnej śmierci, w porównaniu z tymi z niezdrowym stylem życia. To wskazuje na silny, niezależny wpływ zdrowego trybu życia na długość życia, zdolny zniwelować negatywne skutki genetycznego ryzyka.
Należy jednak podkreślić, że w przypadku, gdy chodzi o badania obserwacyjne, nie da się wyciągnąć ostatecznych wniosków na temat przyczyny i skutku. Co ważne, są też rozmaite ograniczenia, które mogą wpływać na interpretację wyników. Styl życia uczestników został bowiem oceniony tylko raz, podczas gdy różnego rodzaju jego dotyczące, mogą ulegać zmianie w różnych fazach życia.
Dodatkowo, badanie przeprowadzone przez naukowców z Zhejiang University School of Medicine w Hangzhou (Chiny), opierało się wyłącznie na danych osób o europejskim pochodzeniu, co może ograniczyć możliwości generalizacji wyników na inne grupy etniczne. Mimo tych przeszkód, wyniki badania wskazują, że prowadzenie zdrowego trybu życia może redukować genetyczne ryzyko skrócenia życia o około 62 procent!
Wyniki badania
Na podstawie danych z brytyjskiego Biobanku, analizując wymienione wcześniej czynniki, stwierdzono, że osoby prowadzące zdrowy tryb życia (nawet te z wysokim genetycznym ryzykiem skrócenia długości życia), mogą w wieku 40 lat wydłużyć swoją średnią długość życia o prawie 5,5 roku.
Statystyki dotyczące ryzyka zgonu w zależności od genetycznych predyspozycji i stylu życia
Analiza wykazała, że osoby z najwyższym genetycznym ryzykiem krótkiego życia, które prowadziły niekorzystny tryb życia, były aż dwukrotnie bardziej narażone na przedwczesną śmierć w porównaniu z osobami o podobnym ryzyku genetycznym, lecz prowadzącymi zdrowy styl życia. Osoby o korzystnym stylu życia z grupy o wysokim genetycznym ryzyku skrócenia życia miały natomiast znacznie niższe ryzyko śmierci, zbliżone do osób o niskim ryzyku genetycznym, co świadczy o silnym protekcyjnym działaniu zdrowego trybu życia.
Porównanie ryzyka śmierci w różnych grupach stylu życia
Podział na grupy ze względu na styl życia pokazał, że osoby z niezdrowym trybem życia były ogólnie o 78% bardziej narażone na wcześniejszy zgon niż osoby z korzystnym stylem życia, niezależnie od ich profilu genetycznego. To podkreśla, jak duży wpływ na zdrowie i długość życia mają czynniki behawioralne, niezależnie od uwarunkowań genetycznych. Jak podsumowują naukowcy:
Polityka zdrowia publicznego mająca na celu promocję zdrowego stylu życia stanowiłaby skuteczne uzupełnienie konwencjonalnej opieki zdrowotnej i łagodziłaby wpływ czynników genetycznych na długość życia człowieka.
Znaczenie profilaktyki i zdrowego trybu życia
Badania pokazują, że cztery główne czynniki mają decydujące znaczenie dla zdrowia i mogą skutecznie przeciwdziałać genetycznym ryzykiem skrócenia życia. Należą do nich:
- Niepalenie – unikanie tytoniu jest jednym z najważniejszych czynników w profilaktyce wielu chorób, w tym nowotworów i chorób sercowo-naczyniowych.
- Aktywność fizyczna – regularny ruch wpływają pozytywnie na zdrowie serca, masę ciała, poziom cukru i ogólną kondycję organizmu.
- Odpowiedni sen – jakość i długość snu mają bezpośredni wpływ na zdrowie psychiczne i fizyczne, wpływając na wszystko od regulacji wagi po funkcjonowanie układu odpornościowego.
- Zdrowa dieta – zbilansowane odżywianie dostarcza organizmowi niezbędnych składników odżywczych, wspiera układ odpornościowy i pomaga w zarządzaniu masą ciała.
Badanie opublikowane w „BMJ Evidence Based Medicine” rzuca nowe światło na związek między genetyką a stylem życia w kontekście długości życia. Mimo pewnych ograniczeń, wnioski z badania są jasne: zdrowy styl życia ma potężny potencjał w zniwelowaniu genetycznego ryzyka przedwczesnej śmierci.
- Zobacz również: Zdrowe odżywianie – poznaj tych 14 zasad!
Źródła:
- https://ebm.bmj.com/content/early/2024/04/16/bmjebm-2023-112583
- https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news%2C102551%2Czdrowy-styl-zycia-moze-zrownowazyc-wplyw-genow-skracajacych-zycie.html
