Retinol – odkryj efekty dla skóry!

Retinol – co to?

Retinol jest jedną z pochodnych witaminy A, które nazywane są retinoidami. Cząsteczki te mają zdolność rozpuszczania się w tłuszczach, co w efekcie umożliwia ich przenikanie przez naskórek do skóry właściwej (tam z kolei retinoidy wiążą się z receptorami występującymi w jądrze komórkowym, wpływając tym samym na DNA komórki).

Retinol jest związkiem, który naturalnie występuje w naszym organizmie i odgrywa kluczową rolę w procesie odnowy komórkowej oraz utrzymaniu zdrowia skóry. W kosmetykach jest on stosowany jako składnik aktywny, który dociera do głębszych warstw skóry, stymulując produkcję kolagenu i elastyny. Dzięki temu, skóra staje się gładsza, bardziej elastyczna i młodsza. Retinol stosowany jest miejscowo (doustna wersja retinolu to kuracja izotretynoiną, która jest jedną z najskuteczniejszych metod leczenia trądziku pospolitego) i występuje w wielu postaciach, w tym:

• serum;
• maści;
• kremu;
• balsamu;
• żelu.

Retinol, często określany jako „złoty standard” w pielęgnacji przeciwstarzeniowej skóry, jest jedną z najbardziej znanych i skutecznych pochodnych witaminy A, nazywanej często witaminą młodości, wykorzystywanej w kosmetologii. Jego popularność wynika z potwierdzonych naukowo właściwości przeciwstarzeniowych i zdolności do poprawy ogólnego stanu skóry.

Pochodzenie retinolu

Witaminę A po raz pierwszy opisano w 1913 roku, zaś w 1930 roku dokonano jej identyfikacji i z czasem odkryto wpływ jej niedoboru na procesy starzenia skóry. Sam retinol natomiast po raz pierwszy został wyodrębniony w 1931 roku, jednak jego zastosowanie w kosmetyce zaczęło nabierać tempa w latach 70. i 80. XX wieku (po raz pierwszy w celu odmłodzenia skóry palmitynian retinolu został zastosowany w 1956 roku).

Początkowo retinol był stosowany w dermatologii jako środek leczniczy na trądzik, ale wkrótce odkryto jego skuteczność w redukcji oznak starzenia. W 1999 roku retinoidy po raz pierwszy trafiły do kremów OTC (to skrót od angielskiego over-the-counter drug, są to leki, które można kupić bez recepty). Obecnie retinol jest szeroko stosowany w wielu produktach do pielęgnacji skóry, od kremów i serum, po specjalistyczne zabiegi (znajduje się on na liście podstawowych leków WHO).

Retinol jest pozyskiwany zarówno z naturalnych źródeł (np. z wątroby ryb), jak i przez syntezę chemiczną. W kosmetologii często wykorzystuje się stabilniejsze formy retinoidów, takie jak palmitynian retinylu, które są łagodniejsze dla skóry, ale równie skuteczne.

Działanie retinolu na skórę

Mechanizm działania retinolu na skórę jest fascynującym przykładem, jak aktywne składniki mogą wpływać na poprawę jej kondycji i wyglądu. Retinol oddziałuje na kilku płaszczyznach, prowadząc do widocznych efektów w odmładzaniu i regeneracji skóry. Oto one:

• Przyspieszenie regeneracji i odnowy komórek. Wspiera on bowiem proces złuszczania się martwych komórek naskórka. Ta stymulacja odnowy komórkowej jest kluczowa dla osiągnięcia gładkiej i odmłodzonej skóry.
• Zwiększenie produkcji kolagenu, białka odpowiedzialnego za elastyczność i jędrność skóry. Z czasem, w miarę starzenia się, jego naturalna produkcja w skórze spada, co przyczynia się do powstawania zmarszczek i utraty jędrności. Retinol przeciwdziała tym procesom.
• Wspieranie syntezy glikozaminoglikanów m.in. kwasu hialuronowego, który odpowiada za wiązanie wody w naskórku (wskutek tego skóra staje się bardziej elastyczna i jędrna).
• Regulacja wydzielania sebum, co jest szczególnie korzystne w przypadku skóry tłustej i trądzikowej. Zmniejsza ryzyko zapchania porów i powstawania niedoskonałości skórnych.
• Wzmocnienie bariery ochronnej skóry, pomagając w utrzymaniu odpowiedniego nawilżenia i ochronie przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi. Poprawia strukturę skóry, czyniąc ją bardziej odporną na czynniki zewnętrzne.
• Rozjaśnianie przebarwień. Retinol ma również zdolność do wyrównywania kolorytu skóry, pomagając w redukcji przebarwień i plam pigmentacyjnych. Działa przez hamowanie nadmiernego gromadzenia się melaniny w skórze.
• Leczenie leczenia chorób dermatologicznych, w tym np. łuszczycy, trądziku, rybiej łuski i innych.

Działanie retinolu nie obejmuje wyłącznie skóry

Chociaż retinol jest najbardziej znany ze swojego wpływu na skórę, jego działanie wykracza poza samą kosmetologię. Jako pochodna witaminy A, retinol odgrywa istotną rolę w wielu funkcjach organizmu, wpływając na:

• Zdrowie oczu. Witamina A, z której pochodzi retinol, jest niezbędna dla utrzymania dobrego wzroku. Wpływa na funkcjonowanie siatkówki, jest kluczowa w procesie przekształcania światła na sygnał nerwowy, który jest interpretowany przez mózg. Niedobór witaminy A może prowadzić do problemów ze wzrokiem, w tym do tzw. kurzej ślepoty.
• Wspieranie systemu odpornościowego. Retinol ma także istotne znaczenie dla systemu odpornościowego. Uczestniczy w produkcji i różnicowaniu białych krwinek, co przyczynia się do lepszej ochrony organizmu przed infekcjami i chorobami.
• Rozwój komórek. Retinol wpływa na procesy rozwojowe w organizmie, przyczyniając się do prawidłowego rozwoju komórek i tkanki nabłonkowej. Jest ważny w procesach regeneracji i naprawy komórkowej, co ma znaczenie nie tylko dla skóry, ale również dla zdrowia błon śluzowych, np. w przewodzie pokarmowym.
• Rozwój płodu. W czasie ciąży, witamina A jest niezbędna do prawidłowego rozwoju płodu. Jednak jej nadmiar, szczególnie w formie retinolu, może być szkodliwy, dlatego suplementacja witaminy A w tym okresie wymaga konsultacji z lekarzem.

Retinol – efekty jego stosowania

Retinol jest uznawany za jeden z najbardziej efektywnych składników w dziedzinie kosmetologii i pielęgnacji skóry, a jego wszechstronne korzyści są potwierdzone licznymi badaniami. Jego działanie na skórę jest kompleksowe i wielowymiarowe, co przekłada się na znaczące efekty wizualne. Poniżej przedstawiamy kluczowe zalety stosowania retinolu, które sprawiają, że jest on cenionym komponentem w wielu produktach do pielęgnacji skóry.

Efekty po retinolu – wygładzenie skóry i redukcja zmarszczek mimicznych

Retinol, jako wysoce ceniony składnik w kosmetykach przeciwstarzeniowych (anti-age) zyskał uznanie przede wszystkim dzięki swoim właściwościom wygładzającym skórę i redukującym zmarszczki mimiczne. Jego działanie jest kompleksowe i wielowymiarowe, co przekłada się na znaczące efekty wizualne. Zmarszczki mimiczne, powstające w wyniku ciągłych ruchów mięśni twarzy, są jednym z pierwszych oznak starzenia się skóry. Retinol, dzięki swojej zdolności do regeneracji skóry i stymulacji produkcji kolagenu, skutecznie pomaga w ich redukcji. Przy regularnym stosowaniu, użytkownicy mogą zauważyć, że stają się one mniej widoczne, a skóra wydaje się bardziej napięta i młodsza.

Retinol przyczynia się również do wygładzenia ogólnej tekstury skóry. Przez usunięcie martwych komórek skóry i promowanie zdrowych komórek, skóra staje się bardziej jednolita, a jej powierzchnia gładka. To działanie jest szczególnie korzystne dla osób z nierówną teksturą skóry, taką jak blizny potrądzikowe, drobne niedoskonałości.

Efekty stosowania retinolu – wyrównanie kolorytu skóry

Regularne stosowanie retinolu może znacząco poprawić koloryt skóry, redukując przebarwienia i plamy pigmentacyjne. Dzięki działaniom regulującym produkcję melaniny, skóra staje się bardziej jednolita i rozświetlona.

Kuracja retinolem efekty – przeciwdziałanie starzeniu się skóry

Oprócz redukcji już istniejących oznak starzenia, retinol działa profilaktycznie, opóźniając procesy starzeniowe skóry. Dzięki regularnemu stosowaniu, skóra dłużej zachowuje młody i zdrowy wygląd.

Retinol stanowi też doskonałe wsparcie w procesie leczenia trądziku

Retinol jest ceniony nie tylko za swoje działanie przeciwzmarszczkowe i antyoksydacyjne, ale również za skuteczną walkę z trądzikiem. Działa poprzez regulację produkcji sebum i przeciwdziała zapychaniu porów, co jest kluczowe w zapobieganiu powstawania nowych wyprysków. Dodatkowo, właściwości przeciwzapalne retinolu pomagają w łagodzeniu istniejących zmian trądzikowych. Retinol wykazuje też działanie przeciwzapalne, co jest korzystne w redukcji czerwonych i bolesnych zmian trądzikowych. Ponadto jego regularne stosowanie może pomóc w wyrównaniu kolorytu skóry i stopniowym zmniejszaniu widoczności blizn potrądzikowych.

Efekty stosowania retinolu w leczeniu trądziku mogą być widoczne już po kilku tygodniach, ale pełne rezultaty zazwyczaj pojawiają się po kilku miesiącach regularnego stosowania. Ważne jest, aby pamiętać o stopniowym wprowadzaniu retinolu do pielęgnacji skóry i stosowaniu ochrony przeciwsłonecznej, ponieważ może on zwiększać wrażliwość skóry na światło

Kto powinien stosować retinol w kosmetykach?

Retinol, będący składnikiem o potwierdzonym działaniu anti-aging, jest zalecany dla osób pragnących opóźnić proces starzenia się skóry, który rozpoczyna się już około 25 roku życia. Z tego powodu, zaleca się rozpoczęcie stosowania retinolu w okolicy 30. roku życia, szczególnie w przypadku osób:

• z widocznymi zmarszczkami, przebarwieniami posłonecznymi i zmniejszoną jędrnością skóry;
• z oznakami fotostarzenia, takimi jak spadek elastyczności, wyraźne bruzdy, szary koloryt skóry i przebarwienia;
• zmagających się z trądzikiem, zarówno młodzieńczym, jak i trądzikiem dorosłych.

Jak prawidłowo stosować retinol?

Retinol jest składnikiem o potężnym działaniu, dlatego jego właściwe stosowanie jest kluczowe dla osiągnięcia pożądanych efektów i uniknięcia potencjalnych skutków ubocznych. Sprawdźcie, jakie kroki należy podjąć, aby skutecznie włączyć retinol do swojej rutyny pielęgnacyjnej.

Rozpoczynanie od niskich stężeń

Retinol jest dostępny w różnych stężeniach, a rozpoczęcie od niższych jest zalecane, szczególnie dla osób, które nigdy wcześniej go nie stosowały. Niskie stężenia (np. 0,2% – 0,5%) pozwalają skórze przyzwyczaić się do nowego składnika, minimalizując ryzyko podrażnienia. Stopniowe przyzwyczajanie skóry do retinolu jest ważne, ponieważ może on początkowo powodować suchość, zaczerwienienie i delikatne łuszczenie.

Stopniowe zwiększanie częstotliwości stosowania

Początkowo retinol najlepiej stosować raz lub dwa razy w tygodniu, obserwując reakcję skóry. Jeśli dobrze reaguje, można stopniowo zwiększać częstotliwość aplikacji, np. co drugi dzień, a następnie codziennie wieczorem. Jest to szczególnie ważne przy wyższych stężeniach retinolu, aby uniknąć nadmiernego podrażnienia.

Aplikacja wieczorem

Retinol najlepiej stosować wieczorem, ponieważ światło słoneczne może degradować składniki. Ponadto, skóra w nocy przechodzi przez proces regeneracji, co sprzyja lepszemu wchłanianiu i działaniu retinolu. Po umyciu twarzy i nałożeniu toniku, aplikuj niewielką ilość retinolu na skórę, unikając okolic oczu. Po kilku minutach można nałożyć krem nawilżający.

Ochrona skóry przed słońcem

Stosowanie retinolu może zwiększyć wrażliwość skóry na promieniowanie UV, dlatego codzienne stosowanie kremu z wysokim filtrem SPF (co najmniej 30) jest niezbędne, nawet w pochmurne dni. Ochrona przed słońcem pomoże uniknąć negatywnych skutków takich jak podrażnienie, przesuszenie skóry czy nasilenie przebarwień.

• Zobacz koniecznie: Retinol sandwiching – na czym polega ta metoda?

Przeciwwskazania do stosowania retinolu

Retinol jest jednym z najbardziej efektywnych składników w kosmetykach anti-aging, ale jak każdy ważny składnik, może powodować działania niepożądane. Zrozumienie tych aspektów jest kluczowe dla bezpiecznego i świadomego korzystania z jego korzyści. Oto następujące przeciwwskazania do stosowania retinolu:

• Ciąża i karmienie piersią. Retinol w formie doustnej należy do leków przeciwwskazanych w czasie ciąży i karmienia piersią (podobnie jak w przypadku leków przeciwnowotworowych, amiodaronu i litu). Stosowanie retinolu podczas ciąży może zwiększać ryzyko wad wrodzonych u płodu. W przypadku karmienia piersią, istnieje ryzyko, że retinol może przenikać do mleka matki. Zagrożenia natomiast nie stanowią retinoidy, które są stosowane miejscowo (nie można go jednak nakładać w okolicy sutka i trzeba się upewnić, że skóra niemowlęcia nie ma bezpośredniego kontaktu z preparatem).
• Nadwrażliwość skóry. Osoby z nadwrażliwą skórą, atopowym zapaleniem skóry czy trądzikiem różowatym powinny zachować ostrożność lub unikać stosowania retinolu, ponieważ może on nasilać podrażnienia i zaczerwienienia.
• Ekspozycja na słońce. Osoby, które spędzają dużo czasu na słońcu i nie mają w zwyczaju stosowania ochrony przeciwsłonecznej, powinny unikać retinolu ze względu na zwiększoną wrażliwość skóry na UV.
• Stosowanie innych preparatów dermatologicznych. Używanie retinolu w połączeniu z niektórymi innymi preparatami dermatologicznymi, takimi jak silne kremy z kwasami (np. AHA, BHA), może prowadzić do nadmiernego podrażnienia skóry.

Retinol – działania niepożądane

Chociaż retinol jest skutecznym i popularnym składnikiem w kosmetologii, jego stosowanie może wiązać się z pewnymi skutkami ubocznymi, szczególnie na początku kuracji. Zrozumienie tych efektów oraz wiedza, jak sobie z nimi radzić, jest kluczowa, aby maksymalizować korzyści płynące ze stosowania retinolu przy jednoczesnym minimalizowaniu dyskomfortu. Oto działania niepożądane stosowania retinolu:

• Podrażnienie i zaczerwienienie skóry, szczególnie w pierwszych tygodniach stosowania retinolu.
• Suchość i łuszczenie się skóry, co jest wynikiem przyspieszonego procesu złuszczania naskórka.
• Wrażliwość na promieniowanie UV, co może prowadzić do łatwiejszego poparzenia słonecznego.
• Skin purging, czyli wstępne pogorszenie stanu skóry (szczególnie przy trądziku, początkowe stosowanie retinolu może prowadzić do czasowego pogorszenia stanu skóry, zanim nastąpi widoczna poprawa).

Jak radzić sobie ze skutkami ubocznymi retinolu?

W sytuacji gdy pojawią się skutki uboczne po zastosowaniu retinolu można sobie z nimi radzić poprzez:

• Łagodzenie podrażnień. Można zmniejszyć częstotliwość stosowania retinolu, np. stosując go co drugi lub co trzeci dzień, zamiast codziennie. Ważne jest również używanie łagodnych, nawilżających kosmetyków, które pomogą uspokoić skórę.
• Nawilżanie skóry. Wprowadzenie do rutyny produktów intensywnie nawilżających, takich jak kremy z ceramidami, kwasem hialuronowym czy naturalnymi olejami, pomoże zwalczać suchość skóry. Zalecane jest stosowanie bogatego kremu nawilżającego po aplikacji retinolu.
• Codzienne stosowanie kremu z wysokim filtrem SPF w celu ochrony skóry przed szkodliwym wpływem promieniowania UV.
• Dostosowanie stężenia retinolu. W przypadku silnych reakcji, można rozważyć przejście na produkt z niższym stężeniem, aby pozwolić skórze lepiej się adaptować.
• Konsultację z dermatologiem. W przypadku poważnych reakcji skórnych lub wątpliwości co do stosowania retinolu, zawsze warto skonsultować się z dermatologiem.

Dopasowanie retinolu do typu skóry

Aby w pełni wykorzystać potencjał retinolu i uniknąć niepożądanych reakcji, kluczowe jest dobranie odpowiedniego produktu dopasowanego do indywidualnego typu skóry.

Retinol dla skóry wrażliwej

Osoby z wrażliwą skórą powinny rozpoczynać od produktów z niższym stężeniem retinolu (np. 0,2% – 0,5%). Formuły zawierające retinol połączony z nawilżającymi i kojącymi składnikami, takimi jak kwas hialuronowy czy niacynamid, mogą pomóc zminimalizować ryzyko podrażnień. Alternatywą dla retinolu mogą być również łagodniejsze retinoidy, takie jak retinaldehyd, które są mniej drażniące.

Retinol dla skóry tłustej i trądzikowej

Skóra tłusta i skłonna do trądziku może korzystać na stosowaniu wyższych stężeń retinolu, które pomagają regulować produkcję sebum i zapobiegają zapychaniu porów. Produkty zawierające połączenie retinolu z kwasami BHA (np. kwas salicylowy) mogą być szczególnie skuteczne, ponieważ dodatkowo pomagają w walce z trądzikiem.

Retinol dla skóry suchej i dojrzałej

W przypadku skóry dojrzałej i suchej, warto szukać produktów z retinolem, które zawierają także składniki nawilżające i regenerujące, takie jak ceramidy, peptydy czy oleje roślinne. Wyższe stężenia retinolu mogą być korzystne, ale ważne jest, aby zacząć od niższych dawek i stopniowo zwiększać stężenie, obserwując reakcję skóry.

Testowanie nowego produktu

Przed pełnym włączeniem nowego produktu z retinolem do rutyny, zaleca się wykonanie testu na małym obszarze skóry. Pozwoli to ocenić, jak skóra reaguje na dany produkt i czy nie występują niepożądane reakcje, takie jak nadmierne podrażnienie czy alergia.

Najczęściej zadawane pytania o retinol

Retinol, będąc jednym z najpopularniejszych składników w pielęgnacji skóry, rodzi wiele pytań i wątpliwości. Oto odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania, które mogą pomóc w lepszym zrozumieniu tego składnika i jego stosowania.

1. Czy retinol jest bezpieczny dla wszystkich typów skóry?
Retinol jest generalnie bezpieczny dla większości typów skóry, ale osoby z bardzo wrażliwą skórą lub stanami zapalnymi, takimi jak egzema, powinny używać go z ostrożnością. Zawsze zaleca się rozpoczynanie od niższych stężeń i obserwację reakcji skóry.

2. Kiedy zacznę widzieć efekty stosowania retinolu?
Pierwsze efekty stosowania retinolu, takie jak poprawa tekstury skóry i lekkie wygładzenie, zwykle są widoczne po około 4 do 6 tygodniach regularnego stosowania. Pełne efekty, zwłaszcza w redukcji głębokich zmarszczek i znaczącej poprawie jędrności skóry, mogą zająć kilka miesięcy.

3. Czy mogę używać retinolu latem?
Retinol można bezpiecznie stosować latem, ale ze względu na zwiększoną wrażliwość skóry na słońce, niezbędne jest stosowanie wysokiego filtra SPF i ograniczenie ekspozycji na słońce.

4. Czy retinol można łączyć z innymi składnikami aktywnymi?
Retinol można łączyć z niektórymi składnikami, takimi jak kwas hialuronowy czy niacynamid (witamina B3), które mogą wzmocnić jego działanie i zminimalizować podrażnienia. Jednak należy unikać łączenia retinolu z kwasami AHA i BHA w tej samej części rutyny pielęgnacyjnej, ponieważ może to prowadzić do nadmiernego podrażnienia skóry. Nie powinno się również łączyć retinolu z witaminą C, co wynika z działania w innych zakresach pH (osłabia to skuteczność poszczególnych składników), zaleca się aplikację tych składników w różnych porach dnia (witamina C rano, a retinol wieczorem)

5. Czy retinol jest odpowiedni do stosowania pod oczy?
Obszar pod oczami jest bardzo delikatny, więc stosowanie retinolu w tej okolicy wymaga ostrożności. Zaleca się używanie specjalnych produktów z retinolem przeznaczonych do pielęgnacji okolic oczu lub stosowanie bardzo niskich stężeń.

6. Jak długo powinnam stosować retinol?
Retinol może być stosowany jako długoterminowy element pielęgnacji skóry. Niektórzy eksperci zalecają robienie przerw po kilku miesiącach stosowania, ale w wielu przypadkach retinol może być używany ciągle, o ile skóra na niego dobrze reaguje.

7. Czy stosowanie retinolu może powodować trądzik?
Początkowe stosowanie retinolu może czasem prowadzić do tzw. „purgingu”, czyli procesu, w którym skóra reaguje na retinol przyspieszonym złuszczaniem, co może tymczasowo nasilić trądzik. Zwykle jest to stan przejściowy, po którym następuje poprawa kondycji skóry.

Podsumowanie i rekomendacje: czy retinol jest dla Ciebie?

Po szczegółowym omówieniu właściwości, sposobów stosowania i potencjalnych skutków ubocznych retinolu, czas na podsumowanie i odpowiedź na kluczowe pytanie: Czy retinol jest odpowiedni dla Twojej skóry? Poniżej przedstawiam kilka rekomendacji, które pomogą Ci podjąć świadomą decyzję.

Ocena stanu skóry

Zanim zdecydujesz się na włączenie retinolu do swojej rutyny pielęgnacyjnej, ważne jest, aby ocenić stan i potrzeby Twojej skóry. Retinol jest szczególnie polecany w przypadku:

• zmarszczek mimicznych;
• nierównego kolorytu skóry i przebarwień;
• rozszerzonych porów i tekstury skóry;
• trądziku i jego śladów.

Dopasowanie do typu skóry

Typ Twojej skóry może wpłynąć na reakcję na retinol. Osoby z wrażliwą skórą powinny zachować szczególną ostrożność, rozpoczynając od niskich stężeń i stopniowo zwiększając ich ilość. Skóra sucha i dojrzała może wymagać dodatkowego nawilżenia podczas stosowania retinolu.

Realistyczne oczekiwania

Ważne jest, aby mieć realistyczne oczekiwania co do efektów stosowania retinolu. Chociaż może on przynieść znaczące korzyści, efekty te nie są natychmiastowe i wymagają regularnego stosowania.

Konsultacja ze specjalistą

Jeśli masz wątpliwości, czy retinol jest dla Ciebie odpowiedni, zawsze warto skonsultować się z dermatologiem lub kosmetologiem. Fachowa porada pomoże dostosować kurację do indywidualnych potrzeb i uniknąć potencjalnych problemów.

Włączenie retinolu do rutyny

Jeśli zdecydujesz się na stosowanie retinolu, pamiętaj o stopniowym wprowadzaniu go do swojej pielęgnacji. Obserwuj reakcję skóry i staraj się dostosować częstotliwość aplikacji w zależności od jej potrzeb.

Ochrona przed słońcem

Nie zapominaj o codziennym stosowaniu kremu z filtrem SPF, ponieważ retinol zwiększa wrażliwość skóry na słońce.

Podsumowując, retinol może być doskonałym dodatkiem do Twojej rutyny pielęgnacyjnej, oferując szereg korzyści, od odmładzania skóry po poprawę jej ogólnej kondycji. Kluczem jest jednak indywidualne podejście i świadome stosowanie tego potężnego składnika. Jeśli odpowiednio dobierzesz produkt i sposób użycia, retinol może stać się cennym sojusznikiem w dążeniu do zdrowej, promiennej skóry.

Źródła:

• https://jamanetwork.com/journals/jamadermatology/fullarticle/412795
• https://my.clevelandclinic.org/health/treatments/23293-retinol
• https://www.health.com/retinol-benefits-7152524
• https://www.nytimes.com/2023/08/31/well/retinol-skin-benefits.html
• https://annemarie.pl/retinoidy-jak-dzialaja/
• https://pl.wikipedia.org/wiki/Retinol
• https://lne.pl/pielegnacja/retinoidy-cenne-i-niezastapione
• https://www.aptelia.pl/czytelnia/a793-Czym_jest_retinol__jak_go_stosowac_a_kiedy_unikac
• https://www.ptfarm.pl/pub/File/Farmacja%20Polska/2010/03-2010/06%20%20Retinoidy.pdf
• https://gemini.pl/poradnik/artykul/retinol-jak-dziala-i-czy-jest-bezpieczny/
• https://aestheticcosmetology.com/wp-content/uploads/2019/01/ke2018.4-1.pdf
• https://www.kosmopedia.org/encyklopedia/retinyl-palmitate/
• https://basiclab.shop/retinol-bez-tajemnic
• https://www.e-zikoapteka.pl/artykuly/retinol-jakie-ma-wlasciwosci-i-jak-go-stosowac.html
• https://www.drmaxdrogeria.pl/blog/retinol-czym-jest-jak-zaczac-go-stosowac
• https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=703