Społeczne aspekty starzenia się – co warto wiedzieć?

Człowiek żyje i starzeje się jako istota społeczna

Niekiedy chęć oderwania się od norm, interakcji i społecznych zobowiązań jest bardzo silna. Rzucić wszystko i wyjechać w Bieszczady? Powiedzcie tylko, kiedy. Nawet najwięksi entuzjaści spotkań towarzyskich czują się nierzadko przebodźcowani i chcieliby raz na jakiś czas “wypisać się” ze społeczeństwa. Nie zmienia to jednak faktu, że już od narodzin funkcjonujemy jako część większej całości i jesteśmy uczestnikami wielu socjologicznych procesów, których zazwyczaj nie możemy uniknąć.

Starzenie się nie jest tu wyjątkiem i o społecznych aspektach starzenia socjologowie, psychologowie, czy gerontolodzy piszą od wielu lat. Co ciekawe, społeczeństwo jako całość jest tak ważnym przedmiotem badań, że można zaryzykować twierdzenie, iż częściej pisze się o zjawisku starzenia się społeczeństwa jako takiego niż o starzeniu się człowieka w społeczeństwie 🙂 Dodatkowo, jeżeli już mowa o tym drugim kontekście, to literatura zazwyczaj skupia się na seniorach. Czy to oznacza, że ludzie w średnim wieku nie starzeją się społecznie? Nic bardziej mylnego.

Socjoekonomiczny wymiar starzenia się – czy (już) mnie dotyczy?

Wśród społecznych aspektów starzenia się wymienia się najczęściej ich ekonomiczny i rodzinny wymiar. Trzeba jednak w tym miejscu zaznaczyć, że mówimy tu osobach w wieku emerytalnym, które pomimo postępującej poprawy w działaniach polityki społecznej, nadal często odczuwają w różnym stopniu efekty ekonomicznego wykluczenia, ograniczonej dostępności dóbr, czy dyskryminacji ze względu na wiek, czyli ageizmu.

Okazuje się, że chociaż wiek średni jest zazwyczaj najstabilniejszym finansowo etapem życia, to społeczny wymiar starzenia dotyka coraz częściej ludzi również z tej grupy wiekowej. Dlaczego? Odpowiedź jest prosta, choć być może nadal nieuświadomiona wśród wielu naszych równolatek. Chodzi tu przede wszystkim o wciąż rosnące tempo zmian społecznych, do którego niektóre z nas nie potrafią (lub nie chcą) się dostosować.

Odczuwacie niekiedy, że coś was omija? Komunikacja i oczekiwania Waszych dzieci stają się dla was coraz mniej zrozumiałe? Macie wrażenie stopniowego spychania na margines w niektórych wymiarach codziennego życia? Jeżeli tak, to prawdopodobnie jesteście już uczestniczkami procesu starzenia się w jego społecznym aspekcie.

Jak starzejemy się społecznie?

Znacie to: “Nie rozumiem slangu, w którym młodzież ze sobą rozmawia. Czuję się staro”? A to: “Chciałabym być wyluzowaną mamą, żeby mój syn się mnie nie wstydził, ale nie potrafię”? Prawda, że z wiekiem coraz częściej dopadają nas podobne spostrzeżenia i obawy? Choć są one zupełnie naturalne i występują w wielu rodzinach i innych strukturach społecznych, to są sygnałami, że “coś się dzieje” w temacie naszego starzenia się w wymiarze socjologicznym. Jakie zjawiska można wyróżnić w tym procesie?

• Zjawisko “gettoizacji”, które przejawia się w coraz intensywniejszym różnicowaniu oferty produktów i usług ze względu na wiek konsumentów. Powoduje to zamykanie się w dobrze znanych, bezpiecznych grupach i ogranicza wymianę informacji pomiędzy pokoleniami, co może rodzić lub pogłębiać istniejące już nieporozumienia i zachowania izolujące;
• Postęp technologiczny, kult młodości i nastawienie na maksimum produktywności nie są same w sobie zjawiskami negatywnymi, ale w kontekście procesu starzenia się odgrywają znaczną rolę. Chodzi tu oczywiście o presję, która może prowadzić do frustracji, wykluczenia i braku efektywnej komunikacji pomiędzy młodszymi i starszymi członkami społeczeństwa;
• Nakładanie na siebie ograniczeń związanych z wiekiem to jeden z największych “grzechów” w kontekście społecznych aspektów starzenia się. Zastanawianie się, czy coś wypada lub nie, rezygnacja z oferty kulturalnej “zarezerwowanej dla młodszych”, czy dobrowolne zamykanie się w domu doprowadzają do przyspieszenia procesu starzenia nie tylko w kontekście socjologicznym, ale także psychologicznym, a nawet fizjologicznym;
• Negatywny stosunek młodszych pokoleń do starszych niestety coraz mocniej się zaznacza, szczególnie w społeczeństwach rozwijających się. Irracjonalny lęk przed tym, że starsze osoby staną się przeszkodą na drodze postępu i brak zauważania niewątpliwych korzyści jakie niesie ze sobą wymiana międzypokoleniowa, to aspekty jednoznacznie negatywnie wpływające na społeczne starzenie naszych równolatków.

Jak niwelować skutki społecznych aspektów starzenia?

Opisane wyżej zjawiska nie są odkryciami ostatnich lat. Występowały właściwie od zawsze, jednak z różną intensywnością i w różnych wymiarach. Można je oczywiście zaakceptować i się im poddać, jednak czy warto? Koncepcja smart aging, która skupia się między innymi na utrzymaniu wysokiej jakości życia bez względu na wiek uświadamia, że mamy prawo, a nawet obowiązek zawalczyć o satysfakcjonujące nas miejsce w społeczeństwie. Co zatem można zrobić, by starzeć się społecznie na własnych zasadach?

• Wiek nie może być ograniczeniem dla realizacji społecznych potrzeb. Masz ochotę pójść potańczyć do modnego klubu, ale obawiasz się reakcji młodszych ludzi? Skup się na swoich potrzebach i nie daj się wtłoczyć w ramy, które są dla ciebie niekomfortowe;
• Działania podnoszące wiedzę i kompetencje. Odczuwasz potrzebę (nie przymus) poznania aktualnych osiągnięć technologicznych, języków obcych, czy samorealizacji w nowym hobby? Zapisz się na kurs, szkolenie, czy webinar. To również doskonała okazja do nawiązywania społecznych relacji;
• Życie w zgodzie z własnym timingiem jest niezwykle ważne w kontekście holistycznego podejścia do starzenia się. Choć bycie aktywnym, unikanie izolowania się, nieustanna ciekawość świata pomagają w hamowaniu społecznego agingu, to nic na siłę! Jest ci dobrze tu, gdzie jesteś? Świetnie, tak trzymaj.

Wiek społeczny wiąże się ze zmianami ról, jakie zachodzą w życiu większości ludzi. Jest to jeden z najważniejszych aspektów starzenia się w wymiarze socjologicznym. Czy przeciwdziałanie temu procesowi jest konieczne? Nie, ale zdecydowanie warto poddać się mu na własnych warunkach.

Źródła:

• https://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2020/03/Gerontologia_4_2019_08.pdf
• https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/141827/kopanski_et-al_wybrane_aspekty_procesu_starzenia_sie_czlowieka_2017.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• https://izbarzemieslnicza.tarnow.pl/wp-content/uploads/2020/12/2020-11-psychologiczne-aspekty-starzenia-sie.pdf