Menopauza – czym jest i jakie są jej objawy?

Co to jest menopauza?

Menopauza to moment, w którym kobieta przechodzi swoją ostatnią miesiączkę, po której przez kolejne 12 miesięcy nie występuje już żadne krwawienie. Definicję tę przyjęła Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), podkreślając, że menopauza nie jest stanem chorobowym, lecz fizjologicznym etapem w życiu każdej kobiety. W wyniku stopniowego wygasania czynności jajników spada produkcja estrogenów i progesteronu – hormonów kluczowych dla funkcjonowania organizmu kobiety.

Kiedy zaczyna się menopauza?

Menopauza nie pojawia się nagle – to proces, który rozciąga się na lata i poprzedzony jest okresem przekwitania, zwanym klimakterium. To czas, w którym w Twoim organizmie zachodzą nieodwracalne zmiany hormonalne, a poziom estrogenów i progesteronu stopniowo się obniża. Pierwszym sygnałem nadchodzącej menopauzy są nieregularne miesiączki – ich długość, obfitość i częstotliwość mogą się znacząco zmieniać. Z czasem miesiączka zanika całkowicie.

Nie ma jednej, konkretnej daty, kiedy możesz się jej spodziewać. Proces ten jest bardzo indywidualny i zależy od wielu czynników – zarówno genetycznych, jak i środowiskowych. U większości kobiet menopauza pojawia się między 45. a 55. rokiem życia, ale niektóre doświadczają jej wcześniej lub później. Ważne jest, by nie bagatelizować symptomów i skonsultować się z lekarzem, jeśli zmiany w Twoim cyklu miesiączkowym budzą wątpliwości.

Średni wiek wystąpienia menopauzy

Średni wiek, w którym kobiety wchodzą w menopauzę, to około 51 lat. Jednak przedział ten jest szeroki – u niektórych kobiet menopauza pojawia się już po 45. roku życia, podczas gdy inne doświadczają jej dopiero po 55. roku życia. Uważa się, że czas wystąpienia menopauzy jest w dużej mierze uwarunkowany genetycznie. Jeśli zatem Twoja mama czy babcia przeszły menopauzę stosunkowo wcześnie, istnieje duże prawdopodobieństwo, że u Ciebie również będzie podobnie.

Oprócz genów znaczenie mają także styl życia i stan zdrowia. Palenie papierosów może przyspieszać menopauzę nawet o kilka lat, podobnie jak niektóre przewlekłe choroby. Z kolei zdrowa dieta, aktywność fizyczna i ogólna dbałość o organizm mogą sprawić, że okres płodności utrzyma się nieco dłużej.

• Zobacz również: Ćwiczenia dla kobiet po 40 – dlaczego są tak ważne?

Etapy menopauzy (premenopauza, menopauza, postmenopauza)

Co ważne, menopauza nie następuje z dnia na dzień – to długi proces, który przebiega etapami. Wyróżnia się wśród nich:

• Premenopauzę – okres między pełną płodnością, a menopauzą, przypadający około 40. roku życia. Choć kobieta nie odczuwa jeszcze typowych objawów, w organizmie zachodzą już zmiany hormonalne – poziom gonadotropin przysadkowych (FSH) zaczyna rosnąć, co można wykryć w badaniach laboratoryjnych. Pierwszymi sygnałami mogą być zmiany w długości cyklu i objętości krwawienia miesiączkowego.
• Perimenopauzę – okres obejmujący kilka lat przed menopauzą i rok po jej wystąpieniu. W tym czasie pojawiają się charakterystyczne objawy, takie jak uderzenia gorąca, nocne poty, zmiany nastroju, zaburzenia snu, czy zmęczenie. Cykl miesiączkowy staje się nieregularny, a poziom estrogenów i progesteronu gwałtownie spada. W 40% przypadków cykle są bezowulacyjne, a jajników stopniowo przestają reagować na gonadotropiny.
• Menopauzę – oznacza ostatnie krwawienie miesiączkowe, po którym przez 12 kolejnych miesięcy nie występuje już miesiączka. Wiek jej wystąpienia zależy od liczby pęcherzyków Graafa w jajnikach – ich stopniowy ubytek jest procesem naturalnym i nieodwracalnym.
• Postmenopauzę – okres po menopauzie, kiedy poziom hormonów stabilizuje się na nowym, znacznie niższym poziomie. Objawy, takie jak uderzenia gorąca, mogą stopniowo zanikać, ale pojawiają się inne konsekwencje, takie jak przyspieszone starzenie się skóry, problemy z wagą, utrata masy kostnej, suchość pochwy, czy zwiększona podatność na infekcje. Krwawienie w tym okresie zawsze wymaga konsultacji lekarskiej.

Średnio cały proces klimakterium trwa około 10 lat, choć u niektórych kobiet może utrzymywać się nawet kilkanaście lat.

Menopauza w liczbach

Jak już wiemy, menopauza to naturalny etap w życiu każdej kobiety, ale jej skala i wpływ na społeczeństwo są ogromne. Oto kilka istotnych danych, z którymi warto się zapoznać:

• W okresie postmenopauzalnym żyje już około 700 milionów kobiet na całym świecie – stanowią one 10% całej populacji, a liczba ta stale rośnie.
• Szacuje się, że rocznie menopauzę osiąga około 25 milionów kobiet.
• W Polsce przeciętna długość życia kobiety wynosi prawie 80 lat, co oznacza, że jedna trzecia życia przypada na czas po menopauzie.
• W 40% przypadków cykle w okresie perimenopauzy są bezowulacyjne.
• 30% kobiet doświadcza silnych objawów menopauzy, takich jak uderzenia gorąca czy nocne poty.
• Po menopauzie skóra traci około 2% kolagenu rocznie, co przyspiesza proces starzenia.

• Może Cię zainteresować:  Kolagen do picia – ranking. Wybrałyśmy 8 najlepszych na skórę i zmarszczki

Czynniki wpływające na początek menopauzy

Moment, w którym pojawi się menopauza, nie jest przypadkowy. Chociaż genetyka odgrywa kluczową rolę, istnieje wiele czynników, które mogą wpłynąć na to, czy doświadczysz jej wcześniej, czy później. Oto najważniejsze z nich:

1. Genetyka

Jeśli Twoja mama, babcia lub ciotki miały menopauzę w określonym wieku, istnieje duża szansa, że u Ciebie nastąpi ona w podobnym czasie. To dlatego lekarze często pytają o historię menopauzy w rodzinie podczas konsultacji.

2. Styl życia

Mowa tu o takich czynnikach, jak m.in.:

• Palenie papierosów – nikotyna uszkadza jajniki, przyspieszając ich niewydolność i zmniejszając produkcję estrogenów. U kobiet palących menopauza pojawia się średnio o 1-2 lata wcześniej.
• Dieta – niewystarczająca ilość tłuszczów w diecie może wpływać na poziom hormonów i przyspieszać menopauzę. Z kolei spożywanie fitoestrogenów (np. z soi, siemienia lnianego) może łagodzić objawy i wspomagać organizm.
• Aktywność fizyczna – regularny ruch wspiera gospodarkę hormonalną i może spowolnić procesy starzenia, co wpływa na wydłużenie okresu płodności.
• Stres – przewlekły stres zaburza równowagę hormonalną i może prowadzić do wcześniejszego wygaśnięcia funkcji jajników.

3. Choroby przewlekłe

Na liście znajdują się m.in.:

• Choroby autoimmunologiczne – cukrzyca typu 1, choroba Hashimoto, czy celiakia mogą przyspieszać menopauzę, ponieważ atakują układ hormonalny i zaburzają funkcjonowanie jajników.
• Leczenie nowotworów – chemioterapia i radioterapia często uszkadzają jajniki, co prowadzi do przedwczesnej menopauzy.
• Endometrioza i choroby jajników – schorzenia te mogą powodować wcześniejsze wygaśnięcie funkcji rozrodczych, zwłaszcza jeśli wymagają interwencji chirurgicznej.

Przedwczesna menopauza

Gdy menopauza pojawia się przed 40. rokiem życia, mówimy o przedwczesnym wygasaniu funkcji jajników (POI – premature ovarian insufficiency). Nie jest to zjawisko fizjologiczne, a raczej stan wymagający diagnostyki i często leczenia.

Przedwczesna menopauza może mieć podłoże genetyczne, o którym była mowa wcześniej. Jednak to nie jedyna możliwa przyczyna. Coraz częściej mówi się bowiem o wpływie chorób autoimmunologicznych, takich jak zapalenie tarczycy Hashimoto, celiakia, cukrzyca typu 1, reumatoidalne zapalenie stawów czy miastenia. W takich przypadkach organizm atakuje własne komórki, w tym również te odpowiedzialne za produkcję hormonów płciowych.

Przedwczesna menopauza a współczesny tryb życia

Do wcześniejszego wygasania funkcji jajników przyczyniać może się również współczesny tryb życia, pełen stresu, niedosypiania i obciążenia psychicznego.  To alarmujące, ponieważ statystyki pokazują, że już nawet 1 na 100 kobiet doświadcza menopauzy przed 40. rokiem życia.

Objawy przedwczesnej menopauzy są identyczne jak w typowym okresie klimakterium: uderzenia gorąca, nadmierne pocenie się, wahania nastroju, bezsenność, tycie bez wyraźnej przyczyny, kołatanie serca czy suchość pochwy. Czasami miesiączka zanika gwałtownie, ale częściej następuje stopniowe wygaszanie cyklu.

Jakie są objawy menopauzy?

Proces ten wpływa na niemal wszystkie układy ciała – od układu nerwowego, przez sercowo-naczyniowy, aż po skórę i metabolizm. Objawy menopauzy mogą mieć różne nasilenie – niektóre kobiety przechodzą ten okres niemal bezobjawowo, inne doświadczają wielu dolegliwości, które mogą znacząco wpływać na ich samopoczucie i jakość życia.

Objawy menopauzy można podzielić na kilka głównych kategorii:

• Fizyczne – dotyczą głównie termoregulacji, zmian metabolicznych oraz zdrowia intymnego.
• Psychiczne – związane są ze zmianami nastroju, koncentracją i jakością snu.
• Sercowo-naczyniowe – menopauza zwiększa ryzyko nadciśnienia, chorób serca i miażdżycy.

Objawy fizyczne menopauzy

Zmiany w poziomie hormonów w okresie menopauzy wpływają na niemal wszystkie funkcje organizmu. Najbardziej charakterystyczne objawy fizyczne to:

Uderzenia gorąca i nocne poty

To jeden z najbardziej powszechnych objawów menopauzy. Nagłe uczucie intensywnego ciepła, które obejmuje głównie twarz, szyję i klatkę piersiową, często pojawia się w ciągu dnia i może trwać od kilkunastu sekund do kilku minut. Towarzyszy mu często zaczerwienienie skóry i intensywne pocenie się. Nocne poty mogą prowadzić do zaburzeń snu i chronicznego zmęczenia.

Zmiany w cyklu menstruacyjnym

W okresie perimenopauzy cykle stają się nieregularne – miesiączki mogą występować rzadziej lub częściej, być bardziej obfite lub skąpe. Niektóre kobiety doświadczają również przedłużających się krwawień lub plamień między cyklami.

Suchość pochwy i problemy intymne

Spadek poziomu estrogenów powoduje zmniejszenie nawilżenia błony śluzowej pochwy, co prowadzi do suchości, swędzenia, pieczenia oraz bólu podczas stosunku (dyspareunii). Dodatkowo może pojawić się zwiększona podatność na infekcje intymne i zakażenia układu moczowego.

Zmiany wagi i spowolnienie metabolizmu

Wiele kobiet w okresie menopauzy zauważa również przyrost masy ciała, mimo że ich dieta i poziom aktywności fizycznej pozostają bez zmian. Metabolizm zwalnia, a organizm magazynuje tłuszcz, zwłaszcza w okolicach brzucha. To efekt zmniejszenia ilości estrogenów, które wcześniej miały wpływ na rozmieszczenie tkanki tłuszczowej.

Wypadanie włosów i suchość skóry

Menopauza często prowadzi także do osłabienia włosów – mogą stać się cieńsze, łamliwe i nadmiernie wypadać. Niedobór hormonów może przyczyniać się też do przyspieszonego starzenia się skóry. Traci ona elastyczność, staje się sucha i bardziej podatna na zmarszczki. Proces ten jest związany ze spadkiem poziomu kolagenu, którego produkcja jest silnie zależna od estrogenów.

• Zobacz również: Przedwczesne starzenie się skóry – 15 wskazówek jak go uniknąć!

Zmniejszona gęstość kości (ryzyko osteoporozy)

Spadek poziomu estrogenów przyspiesza też utratę masy kostnej, zwiększając ryzyko osteoporozy i złamań. Po menopauzie kobiety są szczególnie narażone na osteoporotyczne złamania kręgosłupa, nadgarstka i biodra. Dlatego tak ważna jest profilaktyka, obejmująca dietę bogatą w wapń i witaminę D oraz regularną aktywność fizyczną.

• Zainteresować może Cię także: Witaminy dla kobiet po 40-stce – Jakie?

Objawy psychiczne menopauzy

Menopauza to nie tylko zmiany w ciele, ale również w psychice. Huśtawki nastrojów, spadek energii i problemy z koncentracją mogą utrudniać codzienne funkcjonowanie.

Wahania nastroju i drażliwość

Nagłe zmiany hormonów mogą powodować zwiększoną drażliwość, niepokój, a nawet wybuchy gniewu. Kobiety w tym okresie często zauważają, że są bardziej podatne na stres i reagują emocjonalnie na sytuacje, które wcześniej nie wywoływały silnych reakcji.

Depresja i stany lękowe

Niektóre kobiety w okresie menopauzy doświadczają także depresji lub stanów lękowych. Niski poziom estrogenów wpływa na produkcję serotoniny i dopaminy – neuroprzekaźników odpowiedzialnych za dobre samopoczucie. Jeśli objawy depresyjne utrzymują się dłużej, warto skonsultować się z lekarzem.

Problemy z koncentracją i pamięcią („mgła mózgowa”)

Wiele kobiet skarży się również na trudności w koncentracji, zapominanie prostych rzeczy i uczucie „zamglenia umysłu”. Choć objawy te są często przejściowe, mogą powodować frustrację i obniżenie pewności siebie.

Zmiany w jakości snu

Menopauza często prowadzi także do zaburzeń snu – trudności z zasypianiem, częste budzenie się w nocy czy bezsenność. Nocne poty dodatkowo pogarszają komfort snu, powodując zmęczenie w ciągu dnia.

Objawy związane z układem sercowo-naczyniowym

Co ważne, menopauza wiąże się również ze zwiększonym ryzykiem chorób serca i naczyń krwionośnych.

• Zwiększone ryzyko nadciśnienia. Spadek poziomu estrogenów negatywnie wpływa na elastyczność naczyń krwionośnych, co może prowadzić do wzrostu ciśnienia tętniczego. Nadciśnienie to jeden z głównych czynników ryzyka zawału serca i udaru mózgu.
• Wzrost poziomu cholesterolu. Estrogeny miały ochronny wpływ na układ sercowo-naczyniowy, regulując poziom „dobrego” cholesterolu HDL i obniżając poziom „złego” cholesterolu LDL. Po menopauzie stosunek ten  odwraca się , co sprzyja rozwojowi miażdżycy i chorób serca.
• Palpitacje i kołatanie serca. Niektóre kobiety w okresie menopauzy odczuwają nagłe, szybkie bicie serca, nawet w spoczynku. Palpitacje mogą być wynikiem zmieniającego się poziomu hormonów i zaburzeń w funkcjonowaniu autonomicznego układu nerwowego.

• Może Cię również zainteresować: Główną przyczyną śmierci u Polek są choroby serca, a nie rak piersi

Kiedy skonsultować się z lekarzem? Jakie objawy powinny wzbudzić niepokój?

Menopauza to proces, który zachodzi stopniowo, dlatego czasem trudno jednoznacznie stwierdzić, czy zmiany, których doświadczasz, są już początkiem klimakterium, czy wynikają z innych problemów zdrowotnych. Dlatego tak ważna jest czujność i obserwacja własnego organizmu.

Powinnaś skonsultować się z lekarzem, jeśli zauważysz:

• nieregularne miesiączki – cykle stają się krótsze lub dłuższe, krwawienia obfitsze lub skąpsze,
• nagłe uderzenia gorąca i nadmierne pocenie się, szczególnie w nocy,
• chroniczne zmęczenie i problemy ze snem,
• wahania nastroju, rozdrażnienie, epizody depresyjne,
• przyrost masy ciała mimo niezmienionych nawyków żywieniowych,
• suchość pochwy i spadek libido,
• kołatanie serca i uczucie niepokoju,
• bóle stawów i mięśni,
• częste bóle głowy i pogorszenie pamięci.

Objawy te mogą wskazywać na menopauzę, ale także na inne schorzenia, dlatego nie warto bagatelizować ich pojawienia się. Zaburzenia hormonalne, choroby tarczycy, insulinooporność, a nawet choroby serca mogą dawać podobne symptomy, dlatego wizyta u lekarza pozwoli na trafną diagnozę.

Diagnoza menopauzy

Ustalenie, czy weszłaś już w okres menopauzy, nie zawsze jest proste, ponieważ proces ten może trwać kilka lat. Pierwszym sygnałem jest stopniowe wygaszanie cyklu miesiączkowego, ale zdarza się, że miesiączka powraca nawet po kilkunastu miesiącach przerwy.

Podstawą diagnozy menopauzy jest rozmowa z lekarzem i analiza objawów, jednak w niektórych przypadkach zalecane są badania dodatkowe. Warto wykonać:

• Badanie poziomu FSH – folikulotropina jest hormonem, który reguluje cykl menstruacyjny. Wysokie stężenie FSH (powyżej 30 IU/L) często wskazuje na menopauzę.
• Badanie poziomu estrogenów – niski poziom estradiolu może sugerować, że jajniki przestają pełnić swoją funkcję.
• Badanie hormonów tarczycy (TSH, FT4, FT3) – zaburzenia tarczycy mogą powodować objawy podobne do menopauzy.
• Badanie USG przezpochwowe – pozwala ocenić stan jajników i grubość endometrium, co może pomóc w potwierdzeniu menopauzy.

Nie zawsze konieczne są badania laboratoryjne, ale jeśli masz wątpliwości co do swojego stanu zdrowia, warto je wykonać. Szczególnie ważne jest to w przypadku kobiet, które nie mają macicy i nie mogą monitorować menopauzy poprzez brak miesiączki.

Jak radzić sobie z objawami menopauzy?

Menopauza to czas intensywnych zmian hormonalnych, które mogą powodować uciążliwe objawy. Jednak dzięki odpowiednim nawykom, wsparciu medycznemu i naturalnym metodom można znacznie złagodzić ich przebieg.

• Może Cię także zainteresować: 40 zmian w życiu, które warto wprowadzić po 40-tce

Zdrowa dieta i aktywność fizyczna

Zdrowy styl życia to podstawa łagodzenia objawów menopauzy. Odpowiednia dieta i regularna aktywność fizyczna nie tylko pomagają kontrolować wagę, ale także wspierają układ hormonalny i nerwowy:

• Unikaj przetworzonych produktów – fast food, nadmiar cukru i tłuszcze trans mogą nasilać uderzenia gorąca i zaburzenia nastroju.
• Postaw na fitoestrogeny – soja, siemię lniane, orzechy włoskie i nasiona słonecznika zawierają roślinne odpowiedniki estrogenów, które mogą łagodzić objawy przekwitania.
• Dbaj o wapń i witaminę D – aby zapobiec osteoporozie, jedz produkty bogate w wapń (nabiał, zielone warzywa liściaste) oraz uzupełniaj witaminę D.
• Pij dużo wody – odpowiednie nawodnienie pomaga w walce z suchą skórą i błonami śluzowymi oraz poprawia metabolizm.
• Regularnie się ruszaj – spacery, joga, pływanie czy nordic walking wspierają układ sercowo-naczyniowy i pomagają w utrzymaniu masy ciała.
• Ćwicz mięśnie dna miednicy – ćwiczenia Kegla pomagają w profilaktyce nietrzymania moczu, które często nasila się w okresie menopauzy.

• Zobacz też: Dieta po 40. roku życia. Co jeść?

Hormonalna terapia zastępcza (HTZ) – kiedy warto ją stosować?

Hormonalna terapia zastępcza to skuteczna metoda łagodzenia objawów menopauzy, jednak jej stosowanie powinno być dobrze przemyślane i skonsultowane z lekarzem.

HTZ może pomóc, jeśli:

• Objawy są bardzo nasilone i utrudniają codzienne funkcjonowanie.
• Istnieje wysokie ryzyko osteoporozy.
• Występują silne zaburzenia snu, depresja lub przewlekłe zmęczenie.

Przeciwwskazania do HTZ to:

• Choroby zakrzepowo-zatorowe.
• Niektóre nowotwory hormonozależne (np. rak piersi).
• Choroby wątroby i ciężkie nadciśnienie.

HTZ można stosować w formie tabletek, plastrów, żeli lub wkładek dopochwowych. Decyzję o jej wdrożeniu powinien podjąć lekarz po dokładnej analizie Twojego stanu zdrowia.

• Może Cię również zainteresować: Terapia hormonalna w okresie okołomenopauzalnym spowalnia starzenie?

Naturalne sposoby łagodzenia objawów menopauzy

Nie każda kobieta decyduje się na HTZ. Istnieje jednak wiele naturalnych metod, które mogą pomóc w radzeniu sobie z menopauzą. Należą do nich m.in.:

• Zioła i suplementy – czerwonej koniczyny, pluskwicy groniastej, lukrecji czy szyszek chmielu mogą pomóc w łagodzeniu uderzeń gorąca i bezsenności.
• Mindfulness i techniki relaksacyjne – medytacja, joga i świadome oddychanie mogą obniżać poziom stresu, który często nasila objawy menopauzy.
• Aromaterapia – olejek lawendowy wspiera zasypianie, a olejek geraniowy może poprawiać nastrój.
• Akupunktura – niektóre badania wskazują, że może zmniejszać częstotliwość uderzeń gorąca.

Regularne badania profilaktyczne

Menopauza to czas, w którym wzrasta ryzyko wielu chorób. Nie zapominaj zatem o profilaktyce! W tym:

• Badaniach hormonalnych – poziom FSH, estradiolu i TSH pomoże potwierdzić menopauzę.
• Mammografii i cytologii – regularne badania pomagają we wczesnym wykrywaniu nowotworów.
• Densytometrii – badanie gęstości kości pozwala ocenić ryzyko osteoporozy.
• Lipidogramie i poziomie cukru we krwi – w celu oceny ryzyka chorób sercowo-naczyniowych i cukrzycy.

• Sprawdź koniecznie: Badania profilaktyczne – jakie po 40 roku życia?

Menopauza to naturalny etap życia, ale nie musi oznaczać dyskomfortu. Zdrowy styl życia, regularna aktywność fizyczna, odpowiednia dieta oraz właściwa diagnostyka i profilaktyka pozwalają przejść przez ten okres w dobrej formie. Kluczowe jest wsłuchiwanie się w swój organizm i reagowanie na niepokojące objawy, aby cieszyć się zdrowiem i dobrym samopoczuciem na kolejne lata.

Źródła:

• https://dpmed.pl/blog/menopauza/
• https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/21841-menopause
• https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/menopause/symptoms-causes/syc-20353397
• https://www.nhs.uk/conditions/menopause/symptoms/ 
• https://www.jeanhailes.org.au/health-a-z/menopause/menopause-symptoms 
• https://www.allecco.pl/artykuly/menopauza-objawy-postepowanie-leczenie.html
• https://www.luxmed.pl/dla-pacjenta/artykuly-i-poradniki/menopauza-objawy-i-etapy-tego-procesu
• https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/przekwitanie-i-menopauza